Litt om korleis setningane er analyserte

GREI-prosjektet har førehandsanalysert ei stor mengd setningar på bokmål og nynorsk som blir brukte til spel og setningsanalyse. Her kan du lese meir om korleis setningane er analyserte.

Sjå på dømebiletet nedanfor (Sjå under Setningsanalyse med tre i menyen til venstre for å klikke deg fram til dei aktuelle sidene på VISL). I treet på biletet er setningsledda subjekt (S), verbal (P), indirekte objekt (Oi) og objekt (Od) markerte med grøne boksar. Ordklassene pronomen (pron), verb (v) og substantiv (n) har lilla boksar. Setningsledda blir skrivne med store bokstavar, og ordklassene blir skrivne med små bokstavar. Øvst på sida er det ei grøn linje med oversyn over alle setningsledda og ei lilla linje med oversyn over alle ordklassene. På VISL-sida blir termar på den grøne linja kalla for funksjon. Termar på den lilla linja blir kalla for form. Dersom du vil vite det norske ordet for ei av forkortingane på den lilla eller grøne linja, kan du føre musa over den forkortinga du lurer på. I brukarrettleiinga finn du eit oversyn over dei setningsledda og dei ordklassene som blir brukte av systemet.



Nye grammatiske termar

Dei norske analysane bruker no dei nye grammatiske termane som er tilrådde av Utdanningsdirektoratet og Språkrådet gjennom Grammatiske termer til bruk i skoleverket. Tilråding fra Norsk språkråd og Utdanningsdirektoratet. I brukarrettleiinga finn du også ei forkorta oversikt over skilnaden mellom nye og gamle termar, sjå denne sida.

Ei stund framover vil nye og gamle termar eksistere side om side på GREI. Vil du bruke dei gamle termane, klikkar du her.

Tilrådinga frå Utdanningsdirektoratet og Språkrådet (heretter kalla Tilrådinga) er forholdsvis kortfatta, og dermed blir den i nokre tilfelle uklar eller mangelfull. I desse tilfella har vi valgt å følgje Referansegrammatikken, grammatikken som også ligg til grunn for Tilrådinga.

Analysane på GREI følgjer elles stort sett den praksisen som er følgd gjennom forklaringar og eksempel i lærebøkene som har vore brukte i grunnskulen og i den vidaregåande skulen. (Sjå referansar nedanfor.) Når nokre av forkortingane er annleis enn i bøkene, er grunnen til dette at forkortingane på VISL-sidene må vere dei same for alle VISL sine språk. Er forkortingane like, er det enkelt å veksle mellom å bruke VISL til setningsanalyse på ulike språk


Form: ordklasse (lilla farge)

Ordklasse

Omgrepa substantiv, verb, adjektiv, adverb, determinativ, pronomen, preposisjon, konjunksjon, subjunksjon og interjeksjon blir brukte som i Tilrådinga. Sjå oversikta over ordklassene med eksempel i brukarrettleiinga her.

som og enn
• som og enn er subjunksjonar når dei innleier setningar:
Kom som du er!
Ho var ein annan enn eg trudde

• Dersom som og enn ikkje innleier setningar, reknast dei som preposisjonar:
Eg fall som ein stein.
Eg er høyare enn deg.

I setninga nedanfor er som subjunksjon i det første tilfellet og preposisjon i det andre:
Eg har lese ei bok som er like stor som eit kjøleskap.

Partisipp eller adjektiv?
På bokmål kan ifølgje Norsk referansegrammatikk kongruens brukast som rettesnor. Kongruerer ordet, er det adjektiv.

Adjektiv: Han er spent - De er spente.
Partisipp: Hun er kommet - De er kommet.

På nynorsk blir også partisippa samsvarsbøygde i passiv og perfektum. Her må vi bruke semantiske kriterium: Prosess indikerer verb (partisipp), tilstand indikerer adjektiv.

Partisipp: Bøkene er skrivne.
Adjektiv: Meiningane er delte.

Determinativ eller pronomen?
Tilrådinga definerer determinativ og pronomen slik:

Determinativ: "bestemmer hva substantivet refererer til"
Pronomen: "vil kunne erstatte en substantivfrase i en setning"

På GREI har vi valt å følgje desse definisjonane. Står for eksempel dette til eit substantiv, er det determinativ. Står det aleine, er det pronomen:

Determinativ: Dette huset er nytt. Eg gav den boka til Per.
Pronomen: Det er nytt. Eg gav den til Per.

Ordgrupper

Eit setningsledd er ei gruppe/ein frase (g) og ikkje ei ordklasse dersom setningsleddet inneheld fleire ord. Er setningsleddet ei setning, blir setning (cl) brukti staden for gruppe, er det sideordning, blir setningsleddet kalla paratagme/sideordning (par).

Setning (cl) blir brukt både for helsetning og leddsetning. På nivå A er det ikkje eksempel på setningar med leddsetningar.

Funksjon: setningsanalyse (grøn farge)

Setningsledd

Omgrepa verbal, direkte objekt, indirekte objekt og adverbial blir brukte som i lærebøkene. Sjå oversikta over setningsledd med eksempel i brukarrettleiinga her.

Subjekt
I GREI har vi valt å følgje Tilrådinga og bruker tre typar subjekt: subjekt, formelt subjekt og eigentleg subjekt. Eksempel på analyse:

Subjekt:
Dørene blir lukka.
Marit åt matpakka si.
Han bestilte billettane.

Formelt subjekt:
Det regner.

Formelt subjekt + eigentleg subjekt:
Det sit ein gammal mann i parken.
Det kom ein mann.
Det blei ete eit eple.
Det går alltid eit tog.

Her er nokre retningslinjer som kan hjelpe til med å klassifisere dei ulike subjekta:

• Formelt subjekt + eigentleg subjekt: Skriv om setninga, og det blir overflødig: Det er herleg å sove —> Å sove er herleg

• Subjekt: Byt ut referansen det med dette:
Det var miljøskapande. —> Dette var miljøskapande

• Formelt subjekt + eigentleg subjekt (i staden for subjekt + subjektspredikativ):Vel formelt subjekt + subjekt dersom det er tomt:
Det var frokosttid.
(Subjektspredikativ karakteriserer subjektet: Det har grøne striper).

På nivå A er det ikkje eksempel på setningar med formelt og eigentleg subjekt.

Predikativ:
Vi har to typar predikativ: subjektspredikativ (Cs) og predikativ: objektspredikativ (Co). På nivå A og B er det berre eksempelsetningar med predikativ: subjektspredikativ (Cs).

Subjunksjonal
Termen SUB (Subjunksjonal) blir brukt for å gi subjunksjonane setningsleddsanalyse.

I setningsleddsanalysen får infinitivsmerket å termen SUB slik som dei andre subjunksjonane. Å innleier elles ei setning cl med infinitt verbal.

Sideordningsledd

Termen CO (konjunksjonal) blir brukt for å gi konjunksjonar setningsleddanalyse. Dei andre delane av ei sideordning blir kalla CJT (konjunkt eller sideordningsledd).

Gruppeledd

Dersom setningsleddet er ei gruppe, det vil seie at det består av fleire ord, blir setningsleddet på neste nivå i treet delt opp i hovud (H) og dependent (D). Hovudordet i gruppa er hovud.

• I adverbial med preposisjon (på bordet eller under stolen) blir preposisjonen rekna som hovudet i gruppa:
(på (H) bordet (D) eller under (H) stolen (D).

• Fleirledda namn blir ikkje delte opp, men blir rekna som eitt ord:
Per Hansen, Manchester United.

• I tilfelle som midtbanespelaren Ousman Nyan eller eliteserielaget Lillestrøm blir namnet rekna som apposisjon og dermed dependent:
midtbanespelaren (H) Ousman Nyan (D) eller eliteserielaget (H) Lillestrøm (D).

• Ved verbfrasar er innhaldsverbet hovud og hjelpeverbet eller hjelpeverba dependentar: skal (D) komme (H) eller burde (D) ha (D) komme (H).

Er ordet/ordgruppa eige setningsledd eller del av ei anna gruppe?
Døme:
Vi tek initiativ til dette eller Vi tek bil til jobben:
Når ein preposisjon eller eit preposisjonsledd følgjer etter eit adjektiv eller eit substantiv, har vi valt å vurdere om preposisjonsleddet er eit komplement eller ikkje. Er det komplement, utgjer adjektivet/substantivet ei gruppe saman med preposisjonsleddet der fyrstnemnde er hovudet og sistnemnde dependent:
Vi tek initiativ til dette: Her er initiativ til dette direkte objekt (Od) med initiativ som hovud og til dette som dependent.

Er det ikkje eit komplement, utgjer adjektivet/substantivet og preposisjonsleddet kvart sitt setningsledd:
Vi tek bil til jobben: Her er bil direkte objekt (Od) og til jobben adverbial (A).

Ved verb vel vi derimot aldri å ta stilling til statusen til preposisjonsleddet slik at dette alltid vil vere på same nivå som verbet og ikkje utgjere ein dependent til det:
Hun slo på radioen: Her analyserer vi slo som verbal (V) og på radioen som adverbial (A).

Dersom det følgjer ei gruppe eller ei setning etter preposisjonen, blir denne alltid rekna som dependenten til preposisjonen:
Tankene tok til å kverne igjen: Her analyserer vi til å kverne igjen som adverbial (A) med til som hovud (H) og å kverne igjen som dependent (D).

OBS! Dei førehandsanalyserte setningane er korrekturlesne fleire gonger. Vi kan likevel ikkje garantere at det ikkje finst enkelte feil...
Oppdagar du feil eller er ueinig i ein analyse, så kontakt oss via lenkja øvst på sida! Vi rettar opp feila så fort vi kan!

Referansar

Faarlund, Jan Terje & Lie, Svein & Vannebo, Kjell Ivar. 1997. Norsk referansegrammatikk. Universitetsforlaget

Grammatiske termer til bruk i skoleverket. Tilråding fra Norsk språkråd og Utdanningsdirektoratet, Mai 2005


Bøker for barnetrinnet:
Bech, Kari & Heggem, Tor Gunnar & Kverndokken, Kåre. 1997.
Språket ditt, 5-7. klasse. Gyldendal

Båsland, Harald & Havnelid, Anders & Havnelid, Reidun & Hovland, Bjarne. 1997. På sporet 5-7, Språkbok. Aschehoug

Tørjesen, Torill Wiiger  & Aass, Torunn Eide. 1999. Ord for alt 5-7, Språkbok A og B. Cappelen

Tørjesen, Torill Wiiger  & Aass, Torunn Eide. 2000. Prøv om du kan!, Øvingsbok a, b og  c for mellomtrinnet. Cappelen

Werner, Kjersti & Birkeland, Tone. 1997. Soria Moria, Opp ei trapp og inn ei dør. Språk og sjangerlære, 5-7. klasse. Samlaget

Bøker for ungdomstrinnet
Askeland, Norunn & Hildrum, Jon. 1998. Norsk i niende. Aschehoug

Askeland, Norunn & Falck-Ytter, Cecilie & Hildrum, Jon & Solheim, Bjørn Elling. 1998. Norsk i tiende. Aschehoug

Bech, Kari & Heggem, Tor Gunnar & Kverndokken, Kåre. 1997. Kursboka 8-10, Rettskriving og grammatikk. Gyldendal (En del av verket Språk og sjanger)

Bonde, Elin & Ellingsen, Hein & Justdal, Hilde. 1999. Pegasus. For 10. klasse. Universitetsforlaget

Jensen, Marit & Lien, Per. 1997. Fra Saga til CD, Norsk for ungdomstrinnet B-Boka, 8. klasse. Forlaget Fag og Kultur

Sætre, Odd & Ådlandsvik, Ragna. 1997. Gjennom språket 8. Samlaget

Bøker for videregående skole
Berge, Anne Lene. 2000. Impuls, Minigrammatikk. Cappelen

Berge, Anne Lene & Øystein Rottem. 1998. Spor, Teoribok VKI og VKII. Cappelen

Engelstad, Arne & Engelstad, Ingelin & Veka, Olav. 2001. Bruer: norsk språk og litteratur: grunnkurs, Aschehoug

Halvorsen, Ellen Beate & Jemterud, Ivar & Semmen, Inger Marie. 1999. Tekst og tanke. Universitetsforlaget

Jansson, Bente Kolberg & Hognestad, Jan K. & Krogh, Jannik & Michelsen, Per Arne. 2001. Tema, Norsk for grunnkurset, Lærebok og tekstsamling.  Samlaget

Toppen av sida